In het jaarverslag zet Van Straaten zijn ondernemingsvisie voor het museum uiteen. Hij bestempelt collectie, gebouw en tuin als de succesfactoren, die ‘nog steeds het unieke karakter van het Kröller-Müller Museum’ bepalen. Nieuw is de doelgroep ‘bezoekers die voor het eerst een museum betreden’. Van Straaten hoopt ‘hen er toe te stimuleren regelmatig terugkerende bezoekers van kunstmusea te worden’ door de publieksbegeleiding te verbeteren.

Een groot aantal schilderijen zijn inmiddels gerestaureerd of hebben een conserverende behandeling ondergaan, waaronder Venus en Amor van Hans Baldung Grien. 1500 werken op papier zijn ontdaan van zuurhoudend materiaal en hebben zuurvrije passe-partouts gekregen. De nieuwe aanwinsten op papier krijgen deze behandeling voortaan direct na binnenkomst. Dit jaar worden alle bronzen en stenen sculpturen uit de beeldentuin schoongemaakt en in de bijenwas gezet.

De installatie Station for detaining and blinding radio active horses van Dennis Oppenheim verkeert in zeer slechte conditie. Van Straaten reist naar eigen zeggen ‘met knikkende knieën en met de zegen van Oxenaar’ naar New York om dit probleem met de kunstenaar te bespreken. Oppenheim neemt het werk ‘in de geest’ terug, maar de materiële vorm moet worden ontmanteld en vernietigd. In ruil mag Van Straaten een vervangende aankoop doen. Dat wordt Boundary split, een vijfdelig werk uit 1968.

Tamelijk onverwacht krijgt Van Straaten resultaat op een zoekopdracht die hij een paar jaar geleden heeft uitgezet bij een veilinghuis in Londen: Le commencement du monde van de Roemeense beeldhouwer Constantin Brancusi wordt binnenkort ter veiling gebracht. Een sculptuur van deze ‘pionier van de moderne westerse beeldhouwkunst’ is een grote wens van Van Straaten: ‘in het KMM mag werk van Brancusi […] eigenlijk niet ontbreken’. Hij slaagt erin de sculptuur te verwerven voor ruim 3 miljoen gulden. De aankoop wordt gesteund door het ministerie van OCW, de Mondriaan Stichting en de Vereniging Rembrandt. 

Vanwege de aankoopprijs krijgt de verwerving ook veel negatieve aandacht, er verschijnen zelfs cartoons in de kranten. Maar Van Straaten is trots: ‘Het begin van de wereld is het eerste en enige beeld van Brancusi in een Nederlandse openbare verzameling.’

15 internationale kunstenaars komen op uitnodiging van conservator Marianne Brouwer naar het museum om ter plekke nieuw werk te maken voor de tentoonstelling Heart of Darkness. Veel van de kunstenaars zijn opgegroeid in een niet-westerse cultuur en werken nu ‘in ballingschap’ in Europese en Amerikaanse steden. Hun installaties en werken zijn verspreid over het gehele museum opgesteld en gaan zo een dialoog aan met de vaste collectie. Het werk van onder andere Cai Guo Qiang, Huang Yong Ping en Chen Zhen wordt aangekocht.

In de zomer vinden onder leiding van landschapsarchitect Adriaan Geuze twee brainstormsessies plaats over de toekomst van de beeldentuin waaraan de directie, conservatoren en de tuindienst deelnemen. Naar aanleiding van die gesprekken krijgt zijn bureau West 8 de opdracht om een masterplan voor de tuin te ontwerpen, met als uitgangspunt ‘waardering voor de bestaande situatie’.

Van Straaten heeft in 1994 het plan opgevat om onderbelichte maar belangrijke werken in de collectie weer actueel en toegankelijk te maken door documentatie en nieuw onderzoek uit te geven in een doorlopende reeks publicaties. De eerste uitgave in de 'Kröller-Müller reeks' betreft het werk Strassenbahnhaltestelle van Joseph Beuys, gevolgd door Silhouet van Seurat, geschreven door Hammacher. Van Straaten schrijft een uitgave over Theo van Doesburg en Jaap Bremer is de auteur van Charley Toorop (1891-1995), alle werken uit de verzameling van het Kröller-Müller Museum die verschijnt bij de gelijknamige tentoonstelling.

In de aula in de Van de Veldevleugel – sinds 1991 bestemd voor de presentatie van hedendaagse kunst – is een installatie te zien van Loes van der Horst. Naast constructies van gespannen lijnen en vlakken maakt zij tekeningen, waarvan er 15 te zien zijn in het prentenkabinet. Het museum verwerft er 2 en de kunstenares schenkt zelf ook nog een tekening.

Van 29 april tot en met 31 oktober 1995 vindt op initiatief van de Association Française d’Action Artistique een presentatie met Franse kunst plaats. In het Rietveldpaviljoen is de installatie Serena van Jean-Marc Bustamante te zien: een smaragdgroene buis van 115 meter lang die zich door het paviljoen in de beeldentuin van het museum slingert. Het werk wordt aangekocht en er verschijnt een publicatie.

Na vijf jaar directeurschap reflecteert Van Straaten op zijn verwervingsbeleid met de tentoonstelling Raw Material: een keuze uit zijn aanwinsten tot dusver. Van Straaten vat de verzameling op als een spinnenweb van inhoudelijke, historische en kunsthistorische verbanden, met in het hart de oorspronkelijke ‘Kröllercollectie’. De kunstwerken in de verzameling hebben geen gefixeerde, hiërarchische plaats, ‘er is één grote samenhang’. De meeste kruispunten in het web worden gevormd door accenten die al in de verzameling aanwezig zijn, maar Van Straaten introduceert ook nieuwe kruispunten in het spinnenweb ‘die representatief zijn voor de ontwikkeling in de hedendaagse kunst én aansluiten bij de lijnen in de collectie’.

Een van deze nieuwe kruispunten is Mobile Home van Joep van Lieshout. Deze grote woonwagen ‘schept een kluizenaarsruimte binnen de beeldentuin’. Van Straaten schrijft na de aankoop van het werk aan de kunstenaar: ‘Je weet als geen ander een van de essenties van de hedendaagse fin-de-siècle te verbeelden in je verbeelding van de eenzaamheid temidden van sociale dwang en sociale opdringerigheid.’ Mobile Home haakt aan bij de utopische dimensie die in Van Straatens ‘web’ een belangrijke leidraad is. Het slaat een brug naar de utopische grondslag van De Stijl , maar kan ook met veel ‘idealistische’ werken verbonden worden.

Van Straaten legt zich ook toe op het aanvullen van de verzameling beeldhouwerstekeningen. De deelcollectie kan dit jaar worden verrijkt met tekeningen van Alexander Archipenko, Joseph Csáky, Vladimir Baranoff-Rossiné en een foto door Brancusi, alle oorspronkelijk afkomstig uit het bezit van Theo van Doesburg.

Net als zijn voorgangers Hammacher en Oxenaar heeft Van Straaten slechts ‘bescheiden eigen financiële middelen ten behoeve van aankopen’. Gelukkig kan het museum ‘af en toe rekenen op bijdragen van derden’ en op ‘zeer gewaardeerde schenkingen’. Dennis Oppenheim schenkt 4 werken, waaronder Wishing well (1973) en Theme for a major hit (1974).

In het beeldenbos wordt het monumentale beeld Six-sided-tower van Sol LeWitt geplaatst, ‘een lang gekoesterde wens’. LeWitt schenkt de maquette van het werk.

Er kunnen dit jaar ook werken worden verworven van kunstenaars die sleutelposities in de verzameling vertegenwoordigen. Het gaat hierbij vaak om werken uit de collectie Visser, een samenwerking die volgens Van Straaten ‘van cruciaal belang is voor het museum’. Uit de collectie van Geertjan Visser ontvangt het museum dit jaar een grote schenking bestaande uit werken van Carl Andre, Donald Judd, Joseph Kosuth, Piero Manzoni, Bruce Nauman en Lucio Fontana. Van Straaten beschouwt de samenwerking als een ‘symbiose […] die ons er voortdurend aan doet herinneren dat het Kröller-Müller Museum ook de vrucht is geweest van visionair verzamelen.’

Uit het legaat van de cabaretier en ‘kleinkunsthistoricus’ Alex de Haas wordt een aardewerken plaquette met een portret van Yvette Guilbert door Henri de Toulouse-Lautrec geschonken. ‘Soms komen er gewoon aanbiedingen langs die men niet kan weigeren’, schrijft van Straaten. Omdat het werk van deze kunstenaar zo weinig voorkomt in Nederlandse collecties is het een ‘zeer bijzondere aanwinst’.

Aan het eind van het jaar presenteert West 8 een schetsontwerp voor de beeldentuin. Volgens Adriaan Geuze moet ‘de beeldentuin opnieuw uitgevonden worden’. Hij wil de diversiteit van het landschap optimaal benutten zodat er in de tuin ruimtes ontstaan van verschillend karakter, ‘waarin je steeds iets anders met de collectie kunt doen’. Dit vraagt enerzijds om herstel van delen van de tuin, anderzijds om grondige ingrepen, zoals het aanpassen van de padenstructuur en het verwijderen van beplanting om nieuwe doorzichten te creëren.

Geuze stelt ook voor om de beeldentuin het hele jaar te openen. Tot nu is de tuin in het najaar en de winter gesloten. Veel beelden moeten in deze periode ter bescherming worden ingepakt, en dat zou voor de bezoekers niet aantrekkelijk zijn. Geuze is het daar niet mee eens: ‘Een tuin, ook een beeldentuin, gaat over seizoenen, over leven en dood […]. Als de seizoenen worden uitgeschakeld, haal je de ziel uit een tuin.’ Geuze wil de ervaring van natuur onderdeel maken van het concept van de beeldentuin. Natuurappreciatie is in zijn ogen niet ondergeschikt aan de beleving van kunst. Het museum neemt zijn voorstel ter harte: voortaan is de beeldentuin het hele jaar door geopend.

1996 is het laatste jaar van de eerste, driejarige subsidieperiode van het verzelfstandigde Kröller-Müller. Het museum heeft in 1995 een subsidieaanvraag ingediend voor 1997-2000. Het ministerie van OCW heeft een basisondersteuning toegezegd en bovendien een substantiële bijdrage om in het kader van het Deltaplan de achterstand in de conservering van de sculptuurcollectie aan te pakken.

Belangrijke wensen voor de nabije toekomst blijven het vormen van een financiële reserve en een fonds voor aankopen en inhoudelijke activiteiten. ‘Het ontbreken van een dergelijke reserve én de beperkte mogelijkheden om een aan internationale maatstaven gerelateerde aanwinsten-, tentoonstellings- en wetenschappelijk documentatie- en publicatiebeleid te voeren, baren ons grote zorgen.’

Op 14 maart 1996 wordt de akte van fusie ondertekend van de nieuwe Stichting Kröller-Müller Museum en de oorspronkelijke Kröller-Müller Stichting, die nog werd beheerd door de regenten. Van Straaten ziet het samengaan van de twee stichtingen als een verrijking van de historische dimensie van het museum, omdat het nu beheerd wordt door de in 1928 door het echtpaar Kröller-Müller opgerichte stichting.

In het kader van de herinrichting wordt de beeldentuin conform het masterplan van West 8 met 5000 m² vergroot. Ook het beeldenbos, tot dan gewoon onderdeel van het Nationale Park de Hoge Veluwe, hoort er nu bij. Aan de voorkant van het museum wordt het gebied tussen de entree en het kleine park rondom de Steynbank toegevoegd. De fietsenstalling op dit terrein wordt ook vernieuwd.

Het eerder aangekochte werk Untitled (Void), 1990 van Anish Kapoor, blijkt niet goed te functioneren in de verzameling en komt daardoor het depot niet uit. Kapoor is bereid het werk te ruilen voor ‘een recent sleutelwerk’, Turning the world inside out, 1995.

Tijdens de zomeropstelling geeft het museum aandacht aan Dennis Oppenheim. De kern van deze presentatie is een recente schenking van 15 werken van de kunstenaar aan het museum. Foto’s en videowerken, modellen voor land art-projecten en installaties uit de periode 1967-1990 geven een representatief overzicht van zijn oeuvre.

Door de aankoop van Brancusi’s Het begin van de wereld is het aankoopbudget danig geslonken. Dankzij de steun van de Mondriaan stichting is het mogelijk om werk van Nederlandse kunstenaars aan te kopen en kan de collectie dit jaar toch met 106 werken worden uitgebreid, waaronder Baucis van Carl Andre, 3 sculpturen van Armando, Coconut van Anthony Caro, 3 werken van Pieter Geraedts, 2 van Liet Heringa, 2 van Jeff Wall en Vakantie van Joost van den Toorn, die op zijn beurt Theepotmannetje aan het museum schenkt.

Martin Visser schenkt het schilderij Ohne titel van Konrad Lueg, tekeningen van Carl Andre, Ad Dekkers, Dan Flavin, Gilbert & George en Carel Visser, 8 ‘photo-souvenirs’ van Daniël Buren, 6 foto’s van Jenny Holzer en 2 affiches van Ellsworth Kelly.

De eerste fase van het Deltaplan kan in 1996 overwegend naar tevredenheid worden afgerond. De schilderijencollectie en de collectie werken op papier zijn nu goed gehuisvest en bevinden zich in aanzienlijk betere staat dan een aantal jaar geleden. Veel werken hebben nieuwe lijsten en zuurvrije passe-partouts gekregen. Ook is een begin gemaakt met de inventarisatie en standplaatsregistratie in de depots, die dit jaar grotendeels zijn ingericht.

In 1997 gaat het Deltaplan zijn tweede fase in. Het is de bedoeling om voor eind 2000 de conservering en de huisvesting van de collectie sculptuur en de deelcollecties meubels en tapijten op orde te krijgen. Het is een grote collectie met breed scala aan aandachtspunten. Ook met de automatisering van de collectiegegevens, de aanwezigheidscontrole en de standplaatsregistratie worden grote stappen gemaakt.

De grotendeels in 1996 uitgevoerde verbouwing van de museumwinkel wordt in 1997 voltooid. Architect Wim Quist maakt het ontwerp van de winkelinrichting.

Proforma is een uitgebreid retrospectief van het werk van de Oostenrijkse kunstenaar Franz West. Zijn oeuvre bevat sculpturen, installaties en collages. De tentoonstelling is te zien in de Quistvleugel, maar ook in de Van Goghgalerij worden een aantal werken geplaatst.

In zijn Selbst-biographie schrijft Kiefer dat hij als 18-jarige jongen in Nederland Van Gogh ontdekte en dat dit wezenlijk bijdroeg aan zijn vorming als beeldend kunstenaar. De familie Visser heeft een bijzondere band opgebouwd met de Duitse kunstenaar en talloze werken van hem verzameld. 56 particulieren dragen bij aan de aankoop van 3 monumentale schilderijen en 8 tekeningen op groot formaat van Kiefer uit de collectie Visser, waaronder Piet Mondrian – Hermannsschlacht. Staatssecretaris van OC&W Aad Nuis ziet de steun van de particulieren als een maatschappelijk initiatief en zegt een substantiële extra bijdrage toe.

Franz West, David Nash en Dennis Oppenheim schenken ieder belangrijke werken aan het museum. Kunsthistoricus Jean Leering geeft het museum een reconstructie van de beroemde Trappaal van Robert van ’t Hoff (door Just Quist) uit 1917/1918, tezamen met de bijbehorende tekeningen van de architect. De collectie wordt verder verrijkt met een grote verzameling kleinsculptuur en tekeningen uit de Collectie Sanders. Van Straaten verklaart in het jaarverslag dat ‘dankzij de inzet van particulieren en schenkers’ kan worden teruggekeken op ‘een rijk jaar’.

Met behulp van de Mondriaan Stichting kan werk van Nederlandse kunstenaars worden verworven, waarvan de installatie Straggling (1996) van Christiaan Bastiaans volgens Van Straaten, wellicht de meest bijzondere is. Daarnaast is werk van Marinus Boezem, Jan Dibbets, Ger van Elk, Niek Kemps en Peter Otto verworven.

De 100ste verjaardag van Bram Hammacher, op 11 december 1997, is aanleiding tot het organiseren van de tentoonstelling Experiment en ruimte. Op uitnodiging van het museum bepaalt Hammacher zelf het onderwerp en toont het werk van vier Spaanse beeldhouwers, Pablo Picasso, Julio Gonzalez, Joan Miró en Eduardo Chillida. Hij gaat in op hun bijdrage aan de ontwikkeling van de 20ste-eeuwse Europese beeldhouwkunst. Van iedere beeldhouwer zijn 15 sculpturen te zien, aangevuld met relevante tekeningen in het prentenkabinet. De sokkels van de beelden worden ontworpen door de beeldhouwer Carel Visser. Vele musea en particulieren uit binnen- en buitenland werken met bruiklenen aan deze tentoonstelling mee. In aanwezigheid van prins Claus opent Hammacher zelf de tentoonstelling.

Er zijn dit jaar vier tentoonstellingen te zien met werken uit de eigen collectie: een presentatie van geometrisch abstracte en Zero-kunst, de presentatie van de in 1997 verworven 11 werken van Anselm Kiefer, een sculptuurtentoonstelling naar aanleiding van de heringerichte beeldentuin, en De wortel van alles is tekenen met alle tekeningen van Vincent van Gogh.

Stanley Brouwn krijgt de opdracht een sokkel te ontwerpen voor Le commencement du monde van Constantin Brancusi. Zelf was Brancusi van mening dat zijn ‘ei’ het beste tot zijn recht zou komen liggend op een kussen of als het ‘op schoot’ zou worden genomen. Maar ‘dat werkt natuurlijk niet in een museum’ aldus Van Straaten.

Het werk van De Stijl is een van de specialisaties van het Kröller-Müller Museum, en Van Straaten, die is gepromoveerd op het werk van Theo van Doesburg, kan worden beschouwd als een expert op dit gebied. In 1999 koopt hij met steun van de Jeekel Stichting 3 sculpturen en 2 tekeningen van de Belgische kunstenaar Georges Vantongerloo aan. Een volgende aankoop, Idee voor een multifunctioneel gebouw (element uit het project ‘Utopian Models’) van Alfred Eikelenboom uit 1984, kan volgens Van Straaten in het verlengde daarvan worden gezien.

In aanvulling op de door Helene verzamelde collectie Aziatische kunst, hebben Oxenaar en Hammacher ook objecten uit Afrikaanse, Indiaanse en Oceanische culturen verworven. Van Straaten continueert deze deelcollectie. Hij doet dit vooral vanwege de historische relevantie, maar ook om meer gezichtspunten dan alleen de moderne westerse kunst in de collectie in te bedden. ‘Een museum dat toegewijd is aan hedendaagse kunst, kan niet uitsluitend door een westerse bril kijken.’ De deelcollectie wordt dit jaar aangevuld met houten beelden uit Oceanië en Indonesië en met de bronzen Poupée van Picasso, die zich – zeker ook voor deze sculptuur – liet inspireren door niet-westerse beelden.

Van Straaten schrijft aan het eind van het jaar dat de collectie ‘al met al […] op een aanvaardbaar conserveringsniveau begint te geraken’. Vrijwel alle sculpturen zijn geregistreerd, van 200 sculpturen is de conditie beschreven en gecontroleerd en van ongeveer 50 sculpturen is ook onderzoek gedaan naar herkomst en titel. Alle vorstgevoelige beelden in buitenopstelling zijn gereinigd en voorzien van een isolatietent tijdens de wintermaanden en er is een draaiboek opgesteld voor onderhoudswerkzaamheden aan deze beelden.

Ook de collectie papier is onder handen genomen, met name brieven, bijzondere documenten en beeldhouwerstekeningen van na 1960 ‘die om een urgente behandeling vroegen’. Alle tekeningen van Vincent van Gogh zijn conditietechnisch nagekeken en voorzien van nieuwe wissellijsten met veiligheidsglas.

Ten slotte zijn de meubels van H.P. Berlage geconserveerd en is van alle tapijten uit de collectie en het jachthuis Sint Hubertus een nauwkeurige conditiebeschrijving gemaakt met daarbij een conserveringsvoorstel.

Dit jaar staan er nog enkele grootschalige projecten op de planning. De daken van de Quistvleugel hebben lekkages en moeten worden vernieuwd. Hierdoor zijn een aantal zalen gedurende het jaar gesloten. Met het oog op de overgang naar 2000 en de technische ‘millenniumproblemen’ die daarbij worden verwacht, worden de beveilingsprogramma’s en de telefooninstallatie vervangen.

Het masterplan van West 8 wordt verder uitgevoerd. Onderdeel daarvan is een nieuwe ingang naar de beeldentuin, die naar ontwerp van Wim Quist wordt gerealiseerd bij de entreeruimte van het museum. Dit verbetert niet alleen de bezoekersdoorstroom, maar omdat is gekozen voor een draaideur kan ook het klimaat beter worden beheerst.

Ook wordt de informatievoorziening aangepakt. Er worden welkomstfolders, informatiebladen en catalogi bij tentoonstellingen gemaakt. En bij de ingang worden bezoekers begroet met een animatiefilm over het museum.

De veelomvattende werkzaamheden aan de collectie en het gebouw hebben invloed op het tentoonstellingsprogramma. Om het personeel te ontzien wordt alleen de eigen collectie in het museum tentoongesteld. Dat weerhoudt het museum er niet van ‘om kwalitatief hoge en bij het publiek zeer gewaardeerde projecten aan te bieden’, aldus Van Straaten. De tentoonstelling Isaac Israels, chroniqueur van het vlietende leven met meer dan 300 werken uit eigen bezit is een publiekstrekker en wordt tot in 2000 verlengd.

Op 26 oktober kan het museum met steun van de Nederlandse Sponsor Loterij het schilderij De schermles aankopen, een jeugdwerk van Israëls. Vanaf 22 november is het werk ook te zien op de tentoonstelling.

Hoewel Van Straaten bij diverse fondsen steun vindt voor grote aankopen, probeert het museum – met uitzicht op het aflopen van de overheidssubsidie – ook ‘een broodnodige financiële reserve’ op te bouwen. Met een partner in Japan organiseert Van Straaten, geheel in lijn met de traditie van zijn voorgangers, een grote bruikleentournee met werken uit de Van Goghcollectie.

Dankzij de opbrengsten van de bruikleententoonstellingen en een nieuwe samenwerking met de Nederlandse Sponsor Loterij kan een tweede Brancusi worden verworven. Tête d’enfant endormi uit 1908 is een van de eerste beelden van Brancusi met het thema van ‘een liggend hoofd’. Van Straaten toont het kleine bronzen sculptuur samen met Le commencement du monde, zodat ‘het publiek Brancusi’s ontwikkelingsgang kan volgen en begrijpen’.

De grootste aankopen zijn dit jaar, met uitzondering van Israëls en Brancusi, vrijwel uitsluitend van hedendaagse kunstenaars. Van Straaten verklaart: ‘Net als voor mijn voorgangers was het voor mij van groot belang dat de door Helene Kröller gekozen lijn aanwezig zou blijven in de collectie, niet als dogma, maar vooral in de geest en vanuit het relativerende besef dat we ondertussen (bijna) een eeuw verder waren.’

De collectie Aziatische kunst wordt vanaf 1999 aangevuld met Chinese filosofenstenen uit de 18de en 19de eeuw. Volgens Van Straaten is ‘de natuur in deze werken de kunstenaar’. In de verzameling geven de stenen weerklank aan de principes binnen de abstracte kunst. Ze bevragen welke rol aspecten als toeval en tijd nog hebben in hedendaagse en moderne werken. Hun functie in het spinnenweb is daardoor veelzijdig.

De afgelopen vijf jaar zijn uitgebreid geëvalueerd ‘om verbeteringen in de organisatie door te voeren en te anticiperen op nieuwe ontwikkelingen’. Zo wordt gekozen voor The Museum System als nieuw collectiebeheersysteem, waarvoor ook een intranet zal worden aangelegd. Van Straaten schrijft vol optimisme dat ‘het Kröller-Müller Museum blaakt van energie en enthousiasme om de uitdagingen van de komende tijd aan te gaan’.