Susanne Kensche leidt als restaurator moderne kunst van het museum dit omvangrijke project. Zij vertelt: 'Jardin d’émail kampt met een aantal fundamentele problemen van onder andere bouwkundige aard. Al vanaf het begin was het onderhoud van het werk een uitdaging en deden zich problemen voor die vooral zichtbaar werden in de verflaag. Het kunstwerk is eigenlijk te beschouwen als een bouwwerk, maar tegelijkertijd is het ook een soort driedimensionaal schilderij; een Rembrandt van beton.'
De restauratie is succesvol verlopen en in mei 2020 afgerond. De betonstructuur is hersteld en extra verstevigd. Het vernieuwde afwateringssysteem beschermt het werk tegen waterschade. De oorspronkelijke structuur van het oppervlak is met originele technieken, maar met betere materialen en duurzame verf hersteld. Het schilderachtige karakter van de zwarte belijning is hersteld, waarbij de intentie van de kunstenaar voorop stond.
Susanne Kensche: 'Bij vroegere overschilderingen is niet overal het oorspronkelijke zwarte lijnenspel aangehouden. Bij de restauratie is daarom nauw samengewerkt met Fondation Dubuffet in Parijs en met de assistent van de kunstenaar, die in 1974 de zwarte lijnen op Jardin d’émail heeft geschilderd.'
Na het weghalen van de werktent is de bijna acht meter hoge ‘boom ’gereinigd. Het bladerdak heeft, als enige onderdeel van het hele kunstwerk, nog de originele verflagen uit 1974. Een belangrijke bron dus voor het gewenste uiterlijk van Jardin d’émail.
Na vijf jaar onderzoek en restauratie is Jardin d’émail weer het stralende middelpunt van de beeldentuin. De komende vijftig jaar kan iedereen weer volop genieten van dit unieke kunstwerk, een artificiële zwart-witte wereld midden in de natuur. Het is een van de weinige kunstwerken die je mag aan raken en waar je op mag lopen. Een werk dat niet alleen van buitenaf bekeken kan worden, maar dat door bezoekers betreden moet worden om echt te ervaren.
Het Kröller-Müller Museum dankt iedereen die heeft bijgedragen aan de restauratie van Jardin d’émail, waardoor dit monumentale kunstwerk voor huidige en toekomstige generaties is behouden.
Afwijkende openingstijden Jardin d’émail
Jardin d'émail is toegankelijk van 1 april tot 1 november, maar alleen als het oppervlak van het werk volledig droog is. Elke laatste maandag van de maand is het werk gesloten voor onderhoud. Tijdens of kort na neerslag is het werk ook niet toegankelijk, vanwege het risico op gladheid.
Om het kunstwerk zo lang mogelijk in goede staat te houden is regelmatige inspectie, onderhoud en reiniging noodzakelijk. Dit doen we elke laatste maandag van de maand. De afvoeren worden bijvoorbeeld schoongemaakt en het hele werk wordt met water afgespoeld en geschrobd. Daarna moet het oppervlak drogen zodat het weer veilig is voor bezoekers.
Meer over de restauratie
De restauratie van ‘een Rembrandt van beton’ 2016 - 2020
Na twee jaar letterlijk diepgaand onderzoek naar de conditie en bouwgeschiedenis van het werk, kon in 2016 besloten worden tot een grootscheepse restauratie van het driedimensionale schilderij. Als eerste is het afwateringssysteem vernieuwd. Vervolgens zijn alle verflagen verwijderd waarna de scheuren en andere beschadigingen van de betonnen muur en het oppervlak zichtbaar werden. In 2017 is het beton van het 600 m² grote werk hersteld, scheuren zijn gedicht en het betonoppervlak is gerepareerd. Vanaf de late zomer van 2018 is het werk in een werktent geplaatst, zodat het beton goed kon drogen en er ook bij slecht weer doorgewerkt kon worden. 
In 2019 is een nieuwe spuitmortellaag aangebracht en werd het onderzoek naar de gewenste nieuwe verflaag afgerond. In de eerste maanden van 2020 heeft een team van ervaren schilders in zes weken tijd maar liefst vier lagen witte verf aangebracht. Daarna kon het meest spectaculaire deel van de restauratie beginnen: het aanbrengen van de karakteristieke zwarte belijning. Een team van vijf gespecialiseerde schilders maakte voorschetsen met houtskool. Daarna zijn de houtskoolschetsen ingevuld met zwarte verf, allemaal uit de hand met een smalle kwast om het oorspronkelijke karakteristieke zwarte belijning.
Susanne Kensche: ‘Het bewaren van de oorspronkelijke vorm van het reliëf is hierbij de grootste technische uitdaging. Met de huidige kennis van duurzame verfsystemen is het mogelijk een duurzamere en slijtvastere laag op het werk aan te brengen. Hierbij is het zeer belangrijk om de oorspronkelijke bedoelingen van de kunstenaar te waarborgen.’
Onderdeel van de restauratie is het verbeteren van de directe omgeving van Jardin d’émail. Er is een nieuw pad aangelegd met betere drainage. De ingang van het werk, het portaal en het trappetje naar het plateau zijn aangepakt. Ook zijn de twee ‘struiken’ opnieuw beschilderd.
Nalezen welke stappen er allemaal gezet zijn in het restauratieproces? Klik hier voor het projectplan met beschrijving van de 12 fasen.
Jardin d'émail in de media
Essay Ko van 't Hek, 19 mei 2020
Omroep GLD (video), 24 mei 2020
Artbite van VrijeAcademie TV, 6 juli 2020
Jij en Jardin d’émail
Ter ere van de heropening van Jardin d’émail vroegen we onze volgers op social media om hun favoriete herinnering of foto te delen. Het resultaat? Een volle mailbox met prachtige foto’s, familiekiekjes en anekdotes, vanaf de jaren zeventig tot nu. Klik op de foto’s hieronder en geniet mee!
Afbeeldingen: Beschadigde verflagen van Jardin d'émail / Het aanbrengen van de zwarte belijning op Jardin d'émail / beschermende tent over Jardin d'émail / Compilatie bezoekersfoto's, verschillende jaartallen
Heropening 2020
Na 5 jaar restauratie staat dit imponerende kunstwerk van Jean Dubuffet weer te schitteren. Aanraken, er doorheen lopen en zelfs spelen, op de Jardin d’émail mag het allemaal!
De restauratie is mede mogelijk gemaakt door: