De futuristische reconstructie van het universum
Het Italiaanse futurisme in de vroege twintigste eeuw is niet louter een artistieke avant-gardebeweging, het is een levenshouding. ‘Futuristisch’ staat gelijk aan jong, modern en rebels. Alles moet op de schop, niet alleen de kunsten, maar de hele samenleving. Giacomo Balla stort zich, behalve op de schilderkunst, ook op de futuristische vormgeving van het dagelijks leven. In 1915 maakt hij zijn ambities wereldkundig door de publicatie van een utopisch manifest, Ricostruzione futurista dell'universo. Hierin formuleert hij zijn visie op de leefomgeving van de nieuwe mens: ‘In plaats van de verstofte ruimtes waarin je het knagen van houtwormen hoort en die uitsluitend uitnodigen tot gezapigheid en luiheid, zullen we levendige ruimtes ontwerpen, vol licht en kleur, met vormen die een uitdrukking zijn van de intensiteit, de rationaliteit en de dynamiek van het moderne leven.’
Het futurisme in eigen huis
Balla begint bij zijn eigen universum: in Casa Balla, zijn huis en atelier aan de Via Porpora in Rome, is alles zelf gemaakt: tafels, stoelen, banken, scheidingswanden, asbakken, lampen en kleren. In de loop van de Eerste Wereldoorlog gaat Balla, met assistentie van zijn oudste dochter Luce, ook futuristische gebruiksvoorwerpen voor de verkoop maken. Vanaf 1918 zet hij zelfs een kleine productiefirma op van keramiek, kleding en andere futuristische objecten, waarmee hij enigszins in zijn levensonderhoud kan voorzien. In het tijdschrift Roma Futurista verschijnen vanaf 1919 advertenties die de lezers uitnodigen om La Casa Futurista di Balla te bezoeken.
Dynamische sensatie
Een centraal begrip in de futuristische kunst is ‘dynamische sensatie’. Hoe dat er precies uit moet zien, blijft vaag, maar duidelijk is in elk geval dat alles wat statisch is overboord gegooid moet worden. Futuristische kunstenaars willen de eigentijdse dynamiek, de sensatie van snelheid en van continue verandering tot uitdrukking brengen. Symbool van de vooruitgang is de auto. De ‘brullende automobiel’, zoals de futuristen zeggen, is niets minder dan de nieuwe schoonheid van de wereld.
Paravento con linea di velocità
Balla gebruikt het thema van een rijdende auto om te experimenteren met de weergave van beweging. In het kamerscherm in het Kröller-Müller is de auto zelf niet meer herkenbaar. In plaats daarvan worden beweging en snelheid verbeeld in een abstracte, dynamische arabesk, de linea di velocità. Voor- en achterzijde van het werk geven twee fasen weer van het passeren van een automobiel. Aan de voorkant komt het voertuig eraan: de directe sensatie voor oog en oor wordt weergegeven in de scherpe, fel roze en rode lijnen die het groene, golvende heuvellandschap en de intens blauwe lucht doorsnijden. Aan de achterkant is het evenement voorbij. De linea di velocità splitst op, wordt zachter van kleur en belijning en vervliegt in de ruimte. Het geluid sterft weg. De rust keert weer.
Lisette Pelsers
Februari 2016